#HAYATEVESIGAR

Endometriozis endometrial gland ve stromanın uterus dışında bir dokuda bulunmasıdır. Endometriozis en sık pelviste  görülür. Pelvis dışında karındaki dğer organlarda ve vücudun farklı bölgelerinde de görülebilir. Kadınlarda üreme çağında yaklaşık %10 civarında rastlandığı kabul edilir. Kötü huylu veya kanser türünden bir hastalık değildir.

 

Endometriyozis en sık overlerde (yumurtalıklarda) görülür. Over dışında pelvisteki diğer organlarda, pelvik peritonda, douglas çukurunda, broad ligamentte sık görülür. Pelvik organlar dışında en çok kolon ve rektumda görülür. Bunların dışında bütün sindirim sistemi, apendiks, akciğer, plevra, beyin gibi heme her organda görülebilir. Cerrahi skar alanlarında, epizyotumi skarında görülebilir.

 

Endometriozise üreme çağındaki kadınlarda rastlanır. En sık 25-35 yaşları arasında görülür, 45 yaşından sonra nadir görülür. Ergenlik dönemine girmeden önceki kız çocuklarında veya menopoz döneminden sonra çok nadir görülür çünkü endometriozisin gelişmesi overlerde (yumurtalıklarda) üretilen östrojen ve progesteron hormonları ile yakından ilişkilidir. Menopoz döneminde sonra hormon replasman tedavisi alan kadınlarda görülebilir.

 

Belirtiler:

- Kronik kasık ağrısı (en sık belirti)

- Karın ağrısı, bel ağrısı, sırt ağrısı

- Adetlerin sancılı olması (dismenore)

- İnfertilite (Kısırlık)

- Ağrılı cinsel ilişki (disparoni)

- Bacaklarda ağrı

Daha nadiren yerleştiği organa bağlı olarak...

- Kabızklık ya da ishal

- Makata vuran ağrı

- Kanlı dışkı

- Makattan kanama olması

- İdrarda kan olması

- Adet zamanında burun kanaması olması

- Adet zamanında vücudun çeşitli yerlerinde kanama ve morarma olması

- Katemenial pnömotoraks (adet dönemlerinde siklis pnömotoraks)

- Katemenial nöbetler (adet döneminde konvülziyon olması, SSS tutulumuna bağlı)

- Endometriozis hastalarında çeşitli nedenlerle gebe kalma zorlaşır. Gebe kalan hastalarda da düşük riski normalden yüksektir.

 

Derin infiltratif endometrioziste ağrı ile ilişkili şikyetler daha fazladır.

 

Endometriozisin overlerde (yumurtalıklarda) yerleşmesine bağlı olarak  endometrioma veya çikolata kistleri denen kistler oluşabilir. Bu kistler sıklıkla tek başına bulunmaz, beraberinde pelvik dokularda endometriozis odakları sıklıkla vardır.

 

Endometriozisin nedeni kesin olarak bilinmemektedir fakat nasıl geliştiğini açıklamak için bazı teoriler ileri sürülmüştür. Bunlar:

- Retrograd menstrüasyon: Rahim içerisinde oluşan adet kanamasının geriye doğru tüplere ve oradan da karın içerisine doğru ilerlemesi. Bu teori akciğer, beyin gibi organlardaki endometriozisi açıklayamamaktadır.

- Vasküler veya lenfatik metaztaz: Endometriumun yani rahmin en iç tabakasının kan damarları ve lenf damarları yoluyla vücudun başka yerlerine taşınması ve o bölgeye yerleşmesi.

- Çölomik metaplazi teorisi: Karın içerisinde bulunan bazı hücrelerin bir takım faktörlerin etkisi ile endometrium dokusuna dönüşmesi.

 

Risk faktörleri:

Aşağıdaki risk faktörlerini bulunduran kadınlarda endometriozis daha sık görülür.

- İnfertilite (kısırlık)

- Nulliparite

- Annesinde ve kız kardeşinde endometriozis olan kadınlar

- Sık aralıklarda adet gören fakat uzun süren kanamaları olan kadınlar

- Erken menarş

- Kızıl, kımızı saçlı kadınlar

- İntrauterin DES maruziyeti

- Uzun boylu, zayıf kadınlar (Kilolu kadınlarda daha az görülür)

- Kırmızı et ve yağdan zengin beslenenler

 

Genellikle adet kanamalarının sıklığını ve süresini azaltan faktörler endometriozis riskini de azaltır. Örneğin doğum kontrol hapları kullanmak, gebelik, adet görememe durumları endometriozis riskini azaltan durumlardır.

 

Endometriozisin kesin tanısı ve hangi evrede olduğunun tespiti ancak laparoskopi ya da açık ameliyat sırasında görülen şüpheli alanlardan alınan biyopsilerin incelenmesi ile konur. Sürekli kasık ağrısı, ileri yaşta başlayan adet sancısı ve kısırlık şikayeti olan kişilerde endometriozisten şüphelenilir. Fakat endometriozis olan kişinin hiçbir şikayeti de olmayabilir. Ameliyat sırasında endometriozis odakları karın içerisinde küçük (3-5 mm) mavi, kırmızı, pembe renkte lekeler şeklinde izlenir. Ameliyatta endometriozisin evresi de hafif, orta veya şiddetli olacak şekilde belirlenir, puanlaması yapılır.

fyap

Kanda bir tümör belirteci olan CA-125 seviyesi endometrioziste yükselebilir fakat teşhis koydurucu bir özelliği yoktur sadece şüphelenilen tanıyı destekleyici olabilir.

Endometriozis odakları ultrasonda görülemez ancak yumurtalıklarda varsa endometrioma kistleri ultrasonla görülebilir.

 

Endometriozise bağlı yumurtalıklar ve tüplerde oluşan yapışıklıklar kısırlığa neden olabilir. Ayrıca endometriozis odaklarından salgılanan bazı maddeler yumurta ve spermin döllenmesine, rahim içerisine yerleşmesine engel oluyor olabilir. Endometriozis anovulasyona neden olabilir. Her endometriozis hastasında kısırlık oluşmaz, bazıları kendiliğinden gebe kalabilirken bazıları gebelik için çeşitli yardımcı tedavi yöntemlerine, aşılama veya tüp bebek tedavisine ihtiyaç duyarlar. İleri evre endometrioziste ve ileri yaş hastalarda gebelik şansı daha düşüktür. Gebe kalan endometriozis hastalarında abortus (düşük) riski normalden yüksektir.

 

Endometriozise eşlik eden hastalıklar:

Endometriozis hastalarında berrak hücreli ve endometrioid over ca riskinin artar (kaynak). SLE, melanom, non-hodking lenfoma riskinin arttığını gösteren araştırmalar mevcuttur (kaynak).

 

Endometriozisin kesin kalıcı tedavisi yoktur. Uygulanan tedavilerin amacı ağrıyı gidermek ve kısırlığı ortadan kaldırmaktır. Bu amaçla tıbbi ve cerrahi tedaviler uygulanabilir. İlaç tedavileri ağrıyı azaltmakta faydalıdır ancak gebelik oranını arttırmaz. Cerrahi tedaviler (laparoskopi) hem ağrıyı azaltmada hem gebelik oranını arttırmak da faydalıdır. Endometrioma kistlerinin tedavisinde de laparoskopik kistektomi en etkili yöntemdir. Endometriozis ameliyatı genellike bir iki saat kadar sürer, hasta genellikle bir veya bir kaç gün yattıktan sonra taburcu edilir. Menopoz döneminde vücuttaki östrojen seviyesi düşeceği için endometriozis kendiliğinden geriler.

 

Tıbbi tedaviler endometriozisin östrojene bağımlı bir hastalık olması prensibine dayanır. İlaç tedavisinde progestinler, (medroksiprogesteron asetat), antiprogestinler (gestrinon, danazol), GnRH analogları (leuprolid, goserelin, buserelin), kombine oral kontraseptifler (doğum kontrol hapları), mifepriston, aromataz inhibitörleri (letrazol, anastrazol) kullanılabilmektedir. Bitkisel tedaviler, otlar, kürler, soğan vb. yiyecek ve içecekler tedavi etmediği gibi vakit kaybı ve çeşitli kötü yan etkilere neden olabilirler.

 

Şiddetli endometriozis olgularında, endometrioma kisti olan hastalarda tercih edilmesi gereken tedavi yaklaşımı cerrahidir. Laparoskopik yaklaşım tedavide altın standarttır. Ameliyatta endometriozis odakları ve karındaki yapışıklıklar yakılarak ve kesilerek olabildiğince ortadan kaldırılmaya çalışılır. Bu ağrı şikayetinin azalmasında oldukça etkilidir, fakat şikayetler bir süre sonra tekrar başlayabilir. Ameliyat sonrası ağrıların azalmasını ve tekrarlamamasını sağlamak için genellikle ilaç tedavisi verilir. Ameliyattan bir ay sonraki kontrolde bir problem saptanmazsa cinsel ilişki başlayabilir.

 

Non-steroid antiinftamatuar ağrı kesici ilaçlar ağrıların azaltılmasında oldukça etkilidir fakat endometrioma odaklarının kaybolmasını sağlamazlar ve bu ilaçlar kesilinde şikayetler tekrar başlar.

 

İnfertilite (kısırlık) tedavi yöntemleri (yumurtlama tedavisi, aşılama veya tüp bebek v.b) çocuk istemi varsa uygulanır.

 

Endometriozis öyküsü olan hastalarda menopoz nedeniyle hormon replasman tedavisine ihtiyaç duyulması halinde yalnız östrojen tedavisi verilmemelidir, mutlaka progesteron eklenmelidir.

 

Endometriozis kanser midir?

Hayır, endometriozis kanser değildir. Kanser gibi yani malign tümörler gibi uzak organalara örneğin karaciğere, akciğere, beyine sıçramaz sadece pelvik bölgede devam eder hastalık. Tedavisinde kanser hastalıklarında olduğu gibi kemoterapi veya radyoterapi kullanılmaz. Öldürücü bir hastalık değildir ancak ağrı vb. nedenlerle yaşam kalitesini bozabilir.

 

Endometriozis kanama ve adet düzensizliği yapar mı?

Endometriozis direkt olarak vajinal kanama veya adet düzensizlği yapmaz. Endometriozis nedeniyle ameliyat olan hastalarda yumurtalık alınmışsa veya başka nedenlerle over rezervi bozulmuşsa o durumda adet (regl) düzensizliği başlayabilir.

 

Endometriozis ameliyatından sonra hamile kalmak:

Yumurtalıklar alınmamışsa ve yumurtalık rezervi yeterli ise, tüplerde tıkanma yoksa hastanın kendi kendine hamile kalması çoğunlukla mümkündür. Eğer tüpler kapalı ise ve hasta kendiliğinden hamile kalamıyorsa o durumda gebelik elde etmek için aşılama veya tüp bebek gibi yöntemlere başvurulabilir. Endometriozis hastaları hamile kaldığında aynen normal gebeler gibi normal doğum veya sezaryen ile doğum yapabilirler. Endometriozis hastası olması gebenin normal doğuramayacağı veya zor doğum yapacağı anlamına gelmez.

 

Endometriozis tekrarlar mı?

Endometriozis ilaç tedavisi ve ameliyata rağmen tekrarlayabilen bir hastalıktır. Tekrarlayan endometriozis durumunda yine benzer tedavi yaklaşımları uygulanır. Menopoz döneminden sonra hormonlar düştüğü için tekrarlama beklenmez.

 

Endometriozis genetik bir hastalık mıdır?

Ailesinde özellikle birinci derece akrabalarında endometriozis olan kadınlarda bu hastalığın görülme riski daha fazladır. Bu nedenle hastalığa sebep olan faktörler arasında genetik etkenler de yer alır.