Adet görememeyi ikiye ayırmak gerekir ; 14 yaşına gelmiş meme gelişimi, genital tüylenme gibi sekoneder seks karakterleri gelişmemiş bir genç kızın henüz adetlerinin başlamaması primer amenore olarak adlandırılır. Eğer meme gelişimi ve genital tüylenme başlamışsa beklenmesi gereken yaş sınırı 16 ‘dır.
Daha önce adet görmüş bir kadının 3 ay süreyle adetlerinin kesilmesine sekonder amenore denir.
Başka bir deyişle çocukken, hamilelikte, emzirme döneminde ve menopozda görülen amenore fizyolojik amenoredir. Yani doğaldır.
Normal adet düzeninin herhangi bir yaşta kesilmesi ise patolojik amenoredir.
Düzenli adet gören bir kadında hipotalamus, hipofiz, yumurtalık ve rahim tamamen normal çalışmaktadır. Beyinde bulunan hipotalamus ve hipofiz bezleri FSH ve LH hormonları ile yumurtalıkları uyarır.Uyarılan yumurtalıklar östrojen ve progesteron hormonu salgılar.Bu iki hormon rahim iç tabakasını uyararak adet kanamasının oluşmasını sağlar.Bu organlar arasındaki sıralı mekanizma normal ve her ay düzenli bir adet kanaması için gereklidir.Bu mekanizma herhangi bir aşamada bozulduğunda adet görememe ya da adet düzensizliği oluşur.Adet kanaması olabilmesi için bu mekanizmalar dışında kanın akış yolunda ( rahim ağzı, vajen, kızlık zarı )tıkanıklık olmaması gerekir.
Kısaca özetlersek aşağıdaki dört ana kompartmanın düzenli çalışması gerekir :
Kompartman 1: Rahim ,vajen varlığı ve açıklığı ( Adet kanı akışının olması )
Kompartman 2: Yumurtalıklar ( her ay yumurtlamanın olması )
Hipofiz bezi
Hipotalamus
PRİMER AMENORE NEDENLERİ(Hiç adet görmemiş olmak )
-
Hipotalamus ve hipofize ait hastalıklar, tümörler
-
İmperfore hymen (kızlık zarında açıklık olmaması )
-
Turner sendromu ( Kromozom bozukluğu )
-
Yapısal gelişme gecikmesi
-
Galaktozemi ( metobolik hastalık )
-
Transver vajinal septum ( vajende perde olması )
-
Vajen,rahim ağzı veya rahmin doğuştan gelişmemiş olması ( Mayer-Rokitansky-Kustner-Hauser sendromu ve Müllerien agenezis )
-
Testiküler feminizasyon ( XY yani; erkek kromozomuna sahip ancak dış görünümü dişi olan birey adet görememe şikayeti ile hekime gelir )
SEKONDER AMENORE: ( Daha önce adet görüyorken, adetten kesilme )
Sekonder amenorenin en sık sebebi gebeliktir.
Fizyolojik:
-
Emzirme, menopoz, korpus luteum kisti
-
Hipotalamus- hipofiz aksının baskılanması
-
Doğum kontrol hapı alımı sonrası
-
Stres, depresyon, kilo kaybı, aşırı spor, aşırı zayıflık, iyi beslenememe
-
Hipofiz hastalıkları ( tümörleri ve Sheehan sendromu; Doğum sonrası aşırı kanamaya bağlı olarak hipofiz bezinde enfarktüs olur ve hormon salgısı bozulur )
-
Prolaktinoma ( Süt hormonunun aşırı üretimi )
-
Diyabet
-
Tiroid hastalıkları ( Guatr )
-
Polikistik over sendromu
-
Kemoterapi
-
Radyoterapi
-
Endometrial ablasyon ( Rahim içi dokusunun histereskopla yakılması ; aşırı kanaması olanlarda yapılır )
-
Rahim içi yapışıklık (Asherman sendromu; tekrarlayan kürtajlardan sonra görülür )
-
İlaç tedavisi :Kortizon ,danazol ,GnRh analogları )
-
Prematür ovaryen yetmezlik ( Erken menopoz )
-
Sarkoidoz
-
Hiperandrojenemi ( Testesteron benzeri erkeklik hormonlarının artması )
Şunu da unutmamak gerekir ki her kadın 28 günde bir adet görmek zorunda değildir. Adetler ilk günden ilk güne sayılır ve aralarında 21 gün ile 40 gün arasında sabit bir sayı olması gerekir. Kimi kadınlar 21 günde bir adet görürken kimisi de 40 günde bir adet olur. Bir kadının senede 1 veya 2 kere adet gecikmesi yaşaması kesinlikle araştırılması gereken bir durum değildir. Ancak tekrarlarsa araştırmaya gidilmelidir. Çünkü bunun altında stres, üzüntü, mevsim değişikliği, yorgunluk, ani kilo değişiklikleri gibi basit sebepler yatmaktadır.
TEŞHİS:
Teşhis için Kromozom analizi, hormon tetkikleri ( FSH, LH, prolaktin ,duruma göre t,roid hormonları ) ve ultrasonografi sık kullanılan yöntemlerdir.Beyin içerisinde bir patolojiden şüpheleniliyorsa CT veya MR gerekebilir.Bazen HSG ( rahim filmi ) veya histeroskopi ile rahim içi gözlenmesi gerekebilir.
TEDAVİ:
-
Öncelikle gebeliğin olup olmadığına bakılmalıdır. Gebelik yoksa tedavi sebebe yönelik düzenlenir.
-
Psikolojik durumlara veya beslenmeye bağlı ise öncelikle bu durumlar desteklenerek düzeltilir
-
Rahim, rahim ağzı, vajen ya da kızlık zarına ait anatomik bozukluk varsa bunu düzetmeye yönelik ameliyatlar yapılır
-
Hipofizde aşırı prolaktin ( süt hormonu ) üretimine neden olan bir tümör varsa tedavi tümörün boyutuma göre ilaç tedavisi( bromokriptin, kabergolin ) veya ameliyat şeklinde olacaktır Mikroadenomlar genellikle ilaç tedavisi ile düzelir, prolaktin düzeyi azalır ve adetler normale döner
-
Yumurtlama bozukluğu varsa ( polikistik over sendromu gibi ) östrojen, progesteron hormonu içeren ilaçlar,doğum kontrol hapları tedavide kullanılır
Makale ile ilgili resmi buraya tıklayarak görüntüleyebilirsiniz.
KADIN HASTALIKLARI VE DOĞUM UZMANI